Liefdadigheid is vernederend

Leven in armoede gaat niet alleen maar om weinig geld, maar net zo goed om uitsluiting door gebrek aan gelijkwaardigheid. Steeds zie ik adviezen voor zielige arme mensen, waaruit blijkt dat de adviesgever geen idee heeft wat het betekent om weinig geld te hebben. Ik weet sinds ik ziek was, hoe armoede voelt en erger me groen en geel aan al die goedbedoelde liefdadigheid, die niet helpt. Zelden kreeg ik adviezen die pasten bij het perspectief van iemand die ‘s nachts koud en hongerig ligt te woelen.

Neem de btw-verlaging, dat is een voorbeeld van ongewenste liefdadigheid. Ik interviewde voor het blad Voeding Magazine vijf mensen die in armoede leven en vroeg aan hen wat zij vonden van de btw-verlaging. Geen van deze mensen had deze discussie gevolgd: ze waren namelijk bezig met overleven en dan heb je vaak niet de ruimte om eindeloze discussies te volgen.

Slechts 6 euro per maand

Als je met btw-verlaging denkt een substantiële bijdrage te leveren aan armoedebestrijding, is het goed te weten dat dit mensen in armoede gemiddeld hooguit 6 euro extra per maand oplevert. Zes euro! Reken maar mee: een volwassen persoon is per dag minimaal ongeveer 8 euro aan voeding kwijt. Stel dat je daarvan 30 procent aan groente en fruit besteedt, dan komt dat maandelijks neer op 72 euro. De btw-verlaging houdt in: 0 procent in plaats van 9 procent van die 72 euro. Dan kom je op ongeveer 6 euro. Terwijl mensen in armoede volgens de Commissie Sociaal Minimum maandelijks honderden euro’s tekortkomen.

Als het nu heel eenvoudig zou zijn om de btw-verlaging in te voeren, zou je nog kunnen denken ‘beter iets, dan niets.’ Maar het is heel moeilijk te definiëren wat precies onder groente en fruit zal vallen, waardoor er veel rechtszaken zullen volgen. Bovendien bestaat zo’n onderscheid tussen btw-tarief op groente en fruit en op ander voedsel in geen enkel ander land, en dat is niet voor niets: het is té complex voor de belastingdienst.

Weten is nog niet doen

In de praktijk blijkt steeds weer dat gedrag hardnekkig is. Weten is nog niet doen. Als je elke dag geldzorgen hebt, is het doorbreken van je gewoontes nog moeilijker, omdat er weinig ruimte over is in je hoofd om over andere besluiten na te denken. Dat knelpunt los je niet op door een budget van een paar euro meer.

Wat kun je wel doen

Maar wat kun je wel doen om mensen met weinig geld te helpen? Neem de groep serieus, door actief te luisteren naar wat hen kan helpen. Als vrijwilliger bij de Luisterlijn leerde ik dat veel mensen – ik ook – meteen willen helpen om het probleem op te lossen. Maar als je niet eerst luistert, weet je niet welk oplossing het beste aansluit bij de hulpvraag.

Wat ook helpt is: laten zien wat wel kan. Het lijkt nu of het onmogelijk is gezond te eten zonder de btw-verlaging. Maar de wekelijkse aanbiedingen van groente en fruit in de supermarkten zijn veel groter dan de korting die btw-verlaging op zou leveren. Maak het je klant eenvoudig, door samen in kaart te brengen welke aanbiedingen er zijn bij betaalbare winkels in de buurt. Maak een planning, zodat je klant daar uiteindelijk niet meer over na hoeft te denken, omdat het een gewoonte is geworden.

Ook kan een site met eenvoudige goedkope recepten mogelijk een beetje helpen. Met recepten met veel voorkomende ingrediënten, die mensen vaak al in huis hebben om extra uitgaven te voorkomen.

Maar het allerbelangrijkste is om mensen met weinig geld als gelijkwaardig te behandelen en dus te stoppen met ongevraagde liefdadigheid. Door mensen het gevoel te geven dat hun inbreng telt, stijgt het zelfvertrouwen en juist dat is cruciaal om andere, gezondere keuzes te maken.